Bẫy thu nhập trung bình là gì?

...

Bẫy thu nhập trung bình là một tình huống mà một quốc gia bị mắc kẹt tại mức thu nhập trung bình, và không thể tiếp tục vươn lên thành nước có thu nhập cao.

Bẫy thu nhập trung bình
💡
Tình trạng này hay xảy ra với nền kinh tế tăng trưởng dựa vào nguồn tài nguyên sẵn có mà không phải là những chính sách phù hợp hay những sự bứt phá khác.

Khi một đất nước đã đạt mức thu nhập trung bình, giá nhân công tại đây cũng tăng lên, nhưng khoa học công nghệ lạc hậu khiến sản phẩm nội địa thiếu sức cạnh tranh cả về giá và chất lượng.

Theo thống kê, đa số các quốc gia đạt mức thu nhập trung bình vào năm 1960 vẫn chỉ có thu nhập trung bình vào năm 2008.

Bẫy thu nhập trung bình (Middle Income Trap) là một tình trạng trong phát triển kinh tế khi một quốc gia đã vượt qua mốc thu nhập thấp để trở thành nước có thu nhập trung bình, nhưng bị mắc kẹt ở mức thu nhập này, không thể tiếp tục vươn lên thành nước có thu nhập cao.

Đặc trưng của bẫy thu nhập trung bình

Khi nền kinh tế tăng trưởng dựa vào nguồn tài nguyên sẵn có mà không phải là những chính sách phù hợp hay những sự bứt phá khác, rõ ràng quốc gia sẽ không thể duy trì đà tăng trưởng mãi. Bởi lẽ nguồn tài nguyên sẵn có luôn có hạn.

Tăng trưởng chỉ phụ thuộc vào những lợi thế sẵn có thì sớm hay muộn cũng đi đến hồi kết thúc, năng lực cạnh tranh sẽ bị bào mòn trước khi đất nước đạt thu nhập cao.

Ngoài ra, khi một đất nước đã đạt mức thu nhập trung bình, giá nhân công tại đây cũng tăng lên. Trong khi đó, sự yếu tố khoa học công nghệ lạc hậu khiến sản phẩm của các nước này thiếu sức cạnh tranh cả về giá và chất lượng.

Các nước bị rơi vào bẫy thu nhập trung bình thường có đặc trưng sau:

  • Tỉ lệ đầu tư thấp;
  • Ngành chế tạo chậm phát triển;
  • Các ngành công nghiệp nghèo nàn, thiếu đa dạng;
  • Thị trường lao động kém sôi động.

Nguyên nhân của bẫy thu nhập trung bình

Các nguyên nhân chính của bẫy thu nhập trung bình là:

  • Khu vực kinh tế tư nhân thiếu năng động, năng suất, khả năng cạnh tranh và đổi mới bị hạn chế (đây là nguyên nhân cơ bản nhất);
  • Không còn lợi thế về giá nhân công rẻ như những nước có thu nhập thấp; cũng không có ưu thế về cơ sở hạ tầng, về nguồn nhân lực trình độ cao và kỹ thuật - công nghệ hiện đại như những nước có thu nhập cao.
  • Không có khả năng đối phó với các vấn đề phát sinh do tăng trưởng cao như là khoảng cách giàu - nghèo, bong bóng bất động sản và cổ phiếu, suy thoái môi trường, đô thị hóa, tắc nghẽn giao thông, tham nhũng...
  • Không quản lý đúng cách các cú sốc kinh tế vĩ mô trong thời đại toàn cầu hóa.

Thực trạng trên thế giới

Theo thống kê, đa số các quốc gia đạt mức thu nhập trung bình vào năm 1960 vẫn chỉ có thu nhập trung bình vào năm 2008. Chỉ có 13 nước có thể thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và đẩy mạnh phát triển. Tại châu Á, con số này chỉ là 5, gồm: Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông và Singapore.

Trên thế giới có rất nhiều nước được đặt kỳ vọng cao nhưng lại sập bẫy thu nhập trung bình. Gần Việt Nam thì có Thái Lan hoặc Indonesia. Xa hơn ở Mỹ Latinh thì có Argentina – đất nước từng được kỳ vọng sẽ trở thành Canada thứ hai.

Một ví dụ khác là Brazil, quốc gia này đã đạt ngưỡng GDP bình quân là 1.000 USD từ những năm 1974. Tuy nhiên, sau 46 năm, GDP bình quân đầu người của Brazil cũng chỉ ở mức 6.700 USD (năm 2020).